Onderzoek naar malaria in de middeleeuwen
Rachel Schats doet onderzoek naar de ziekte malaria in de middeleeuwen. Tot het begin van de 20ste eeuw was de malariaparasiet een belangrijke ziekteverwekker in Noordwest Europa en zo ook in Nederland.
Op basis van geschreven bronnen uit de vroeg moderne periode weten we dat de ziekte in ons land voorkwam. De schaarse schriftelijke bronnen uit de middeleeuwen maken echter geen melding van de ziekte, mogelijk omdat de ziekte als zodanig niet herkend werd en eerder in algemene termen als ‘koorts’ werd omschreven. Vanwege dit gebrek aan concrete informatie over de ziekte in deze periode, wordt Malaria zelden meegenomen in discussies over gezondheid in de middeleeuwen.
Sporen van malaria
Om een beter beeld van malaria in deze periode te krijgen, heeft Rachel onder andere menselijke skeletresten uit Oldenzaal onderzocht op sporen van malaria.
“Het doel van mijn onderzoek is tweeledig”, vertelt Rachel. “Onderzoeken wat de distributie van malaria in de middeleeuwen was op basis van archeologische skeletten. En bepalen wat de impact van de ziekte was en wie hier het meeste door getroffen werden”.
Bloedarmoede als symptoom
Malaria is helaas niet direct in het skelet te herkennen. “De ziekte laat geen specifieke sporen achter. Echter, bloedarmoede is het belangrijkste symptoom van malaria. In het skelet is dat zichtbaar in de vorm van porositeit in de oogkassen.
Mijn hypothese is dat deze laesie, genaamd scriba orbitalia, meer voorkomt in malariagebieden en dat ik op deze manier, indirect, de verspreiding van malaria kan achterhalen”.
Malariamug
Rachels onderzoek laat tot dusver zien dat scribra orbitalia veel meer voorkomt in de kustprovincies. “Dit zouden mogelijk middeleeuwse malariagebieden kunnen zijn, een patroon dat goed aansluit bij wat we weten over de historische verspreiding van de malariamug (A. atroparvus) in Nederland”.
Krijgen wij straks ook weer te maken met malaria, nu de temperatuur stijgt? Volgens Rachel niet. “Het is onwaarschijnlijk dat malaria weer terugkomt naar Nederland. De muggenpopulatie is enorm gedecimeerd. Maar er is er wel een opkomst van andere ziektes verspreid door muggen, waarvoor dit onderzoek mogelijk interessant kan zijn. Het onderzoek zal laten zien wat de risicogebieden waren in het verleden. Daarnaast wordt malaria beschouwd als een tropische ziekte. Ik wil met dit onderzoek laten zien dat de ziekte ook een wezenlijk onderdeel is van onze Nederlandse geschiedenis”.
Meer weten?
Rachel Schats is Assistent Professor, docent en onderzoeker Osteoarcheologie bij de faculteit Archeologie van de Universiteit Leiden. Wil je meer weten over het onderzoek? Ga dan naar de website van de Universiteit Leiden.
